Kalıtım Bilimi Nedir?
Kalıtım önemli bir bilim dalıdır. Bu nedenle makalemizde kalıtım bilimi ile ilgi detaylı bir anlatım gerçekleştirerek sizi bilgilendireceğiz.
Kalıtım bilimi ile ilgilenen, çalışmalar ve araştırmalar yapan bilim dalına kalıtım bilimi veya genetik bilimi denir. Canlıların nesilden nesile birbirine aktardığı genler ile ilgili araştırmalar yapar. Kalıtsal bozukluklar sebebi ile ortaya çıkan hastalıklar ile ilgili çalışmalar yapar.
Kalıtımın Tarihçesi
Bir canlının diğer canlıdan ayrılmasını sağlayan temel karakterler bulunur. Bu temel karakterler sayesinde dışarıdan bakıldığında iki hayvan birbirinden ayırt edilebilir. Vücut şekli, beslenme şekli, düşünme yeteneği bunlardan bazılarıdır. Hiçbir canlı, temel karakterleri dışındaki başka bir canlıya benzeyemez.
Eskiden, doğan çocukların sadece anne ve babasında bulunan özellikleri aldığı düşünülürdü. Kalıtım ile ilgili en önemli çalışmaları yapan Gregor Mendel, bu özelliklerin yavruya nasıl geçtiğini araştırmıştır. Gregor Mendel, kalıtım ile ilgili çalışmalarında fasülye bitkisini kullanarak deneyler yapmıştır.
Ayrıca bunu da okuyabilirsiniz: DNA Nedir? DNA’nın Yapı Birimi ve DNA’nın Yapısı
Mendel Neden Fasulye Bitkisini Seçmiştir?
- Her canlıda geçerli olduğu için ulaşılabilirliği kolay bir bitkiyi seçmiştir.
- Hızlı ve kolay yetişen bir bitki olmasıdır.
- Aynı mevsimin içinde birden fazla kez ürün vermesi,
- Karakter çeşidinin fazla olması,
- Saf halde çoğalan bit bitki olması (dış döllenmeye kapalıdır.),
- Farklı karakterler ile yapılan çaprazlamanın kolay olması sebepleriyle, Mendel fasulyeyi tercih etmiştir.
- Fasulye bitkisi, deney yapılabilecek kadar çok kalıtsal özellik taşımaktadır. Bunlar tohum şeklinin buruşuk ve yuvarlak olması, tohum renginin sarı ve yeşil olmasıdır. Ayrıca fasulye bitkisinde yeşil ve sarı olmak üzere iki renk bulunur. Gövde uzunluğu ve meyveleri de iki ayrı şekle sahiptir.
Mendel’in kalıtım için fasulyeyi seçmesinin nedeni yukarıda açıklanmıştır.
Modifikasyon Nedir?
Canlının dış görünüşünde, ortam koşullarının etkisiyle ortaya çıkan ve kalıtsal olmayan değişimlerdir. Modifikasyonlar geçicidir. Bu yüzden değişime sebep olan etki ortadan kalktığında, modifikasyon da ortadan kalkar.
Ayrıca bunu da okuyabilirsiniz: Mitokondri Nedir? Mitokondrinin Görevleri Ve Özellikleriı
Kalıtım ile İlgili Önemli Kavramlar Nelerdir?
1. Fenotip
Canlıların hem genetik hem de çevresel faktörler yardımıyla gen sahibi olabilir. Bu sebeple canlının dış görüntüsüne ait olan genlere fenotip denir.
2. Saf döl (Homozigot)
Canlının karakter oluşumuna etki eden genler birbirinin aynısı ise bu genlere homozigot ya da saf döl denir. Örnek: AA, CC gibi
3. Melez döl (Heterezigot)
Canlının karakter oluşumuna etki eden genler farklı olabilir. Buna heterezigot ya da melez döl denir. Örnek: Aa, Cc gibi
4. Baskın Gen (Dominant)
Melez dölde baskın olarak kendini gösteren gene dominant ya da baskın gen denir.
5. Çekinik Gen (Resesif)
Melez dölde etkisini gösteremeyen gene çekinik gen ya da resesif gen denir. Örnek: Aa’da A geni baskın gendir, a geni çekinik gendir. Cc’de C geni baskın gendir, c geni çekinik gendir.
6. Alel Gen
Canlılarda tek karakter üzerine etki eden aynı veya farklı genlere alel gen denir. Örnek: Bezelyelerde meyve şeklinin yassı olması ile şişkin olmasını sağlayan genler birbirinin alel genleridir.
7. Karakter
Bir canlının sahip olduğu özelliklerin her birine karakter denir. Göz rengi, boy uzunluğu, ten rengi, çiçek rengi, tohum şekli, saç rengi …. gibi.
8. Gen
Bir canlıyı oluşturan çok sayıda karakter vardır. Bu karakterlerin her birinin oluşmasını sağlayan DNA parçasına gen denir. Genler harfler ile gösterilir. Gen baskın ise; büyük harf ile gösterilir.Gen çekinik ise; küçük harf ile gösterilir.
Alel Nedir?
Alel, bir genin olası formlarından biridir. Çoğu genin iki aleli vardır, baskın bir alel ve resesif bir alel. Bir organizma bu özellik için heterozigotsa veya her alelden birine sahipse, baskın özellik olarak ifade edilir. Bir resesif alel, yalnızca bir organizma bu özellik için homozigotsa veya iki resesif alele sahipse görünür olacaktır. Alleller ilk olarak Gregor Mendel tarafından tanımlanmıştır.
Gen ve Alel Arasındaki Fark Nedir?
Kalıtsal bilgi birikimi gen olarak adlandırılmaktadır. Kalıtsal özellikleri iletmek amacıyla genler bilgilerin kodlandığı DNA’dan meydana gelir. DNA karmaşık bir moleküldür. Aleller ise genetik diziler olma özelliğine sahiptir. Özelliklerin iletimini kodlamada görev alırlar. Her bir alel ayrı bir genin birer varyant biçimidir.
9 Genotip
Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamına ve dizilişine genotip denir. AA, Bb, cc, Dd …. gibi.
Bir önceki yazımız olan Kloroplast nedir? Kloroplast Hakkında Sıradışı Bilgiler başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
