1. Anasayfa
  2. Coğrafya

Yanardağ Nedir? Yanardağ (Volkan) Patlamaları Özellikleri

Yanardağ Nedir? Yanardağ (Volkan) Patlamaları Özellikleri
yanardağ nedir hd
0

Yanardağ Nedir? Yanardağ içinden erimiş lav, kül ve gazın püskürdüğü yer kabuğu deliğidir. Çoğu durumda, lav ve kül delik etrafında bir dağ oluşturur. Yanardağ ve Volkan aynı anlama gelir.

Yanardağ Nedir? (Volkan Nedir?)

Yanardağlar, yer kabuğundaki magma, kül ve gazın fışkırdığı bir açıklıklardır. Volkanlar, genellikle koni şeklinde olmalarına  rağmen farklı şekillerde olabilirler. Eskiden yanardağların, doğrudan çekirdekten gelen erimiş kaya ve gazı sızdırdığı düşünülürdü. Ancak; bu doğru değildir. Sıcak ve katı kaya mantodan yükselirken basınç düşer ve kayanın küçük bir bölümü erimeye başlar. Magma adı verilen sıvılaşmış kaya katı kayaya oranla daha az yoğundun Suyun süngerden sızması gibi katı kayadan dışarı sızan Yükselen mağma, yüzeye giden yolu üzerinde uyguladığı kuvvet nedeniyle kabukta geniş kanallar oluşturur. Yüzeyi yarıp geçerken basınç düşen Çözünen gazları mağmayı lav halinde delikten püskürmeye zorlar. 

etna yanardagi - Yanardağ Nedir? Yanardağ (Volkan) Patlamaları Özellikleri
Etna Yanardağı (yanardağ nedir)

Aktif Yanardağ nedir?

Etkin yanardağlar aktif yanardağlardır. İtalya’daki Etna Dağı aktif bir yanardağdır. 2000 yılından bu yana dokuz kez patlak vermiştir. Dünyanın en büyük aktif yanardağı ise Hawaii’deki Mauna Loa’dır. 4,169 m boyunda duran bu jeolojik dev, en son 1984 yılında patladı.

Uyuyan Yanardağ Nedir?

Son 2000 yılda patlayan ancak yakın zamanda olmayan yanardağlardır. Etkin değil ama soyu da tükenmiş değildir. Bir yanardağın uykuda mı yoksa sönmüş mü olduğuna karar vermek zordur. Şu an da Dünya üzerindeki yaklaşık 1.900 volkanın aktif olduğu düşünülüyor.

Sönmüş Yanardağ nedir?

Tekrar patlaması beklenmeyen yanardağlardır. Örneğin Kenya Dağı, sönmüş bir yanardağdır.

Yanardağ Nasıl Patlar ve Yanardağ Tipleri 

Yanardağın davranışı onu faaliyete geçiren magmanın türüne bağlıdır. Hawaii ve İzlanda yakınındakiler gibi olan yanardağ tipleri, sıcak nokta adı verilen yükselen sıcak manto kayası dumanının üstünde oturur. Bu yanardağdan püsküren lavı mantonun çok derinlerinden ve bu derinlik bazen 150 kilometreyi aşabilir. Bunun bileşimi mantonunkiyle aynı değildir, çünkü; manto kayasının yalnızca küçük bir bölümü erir. Bu lav eridiğinde sıvılaşır ve yoğun kara başalt halinde sertleşir.

Çok akışkan olan lav ince çatlaklardan dışarıya büyük miktarlarda akar ve saatte 50 kilometreye varan bir hızla karada ilerler. Bu tip volkanların suyun altında püskürdüğü yerde lav çok çabuk soğur ve volkanik adalar oluşturun Gazın volkan içinde kabarcıklar çıkararak ilerlediği yerde, akışkan lav görkemli fıskiyeler olarak püskürür. Bu türdeki lavın serbestçe akması yüzünden püskürmeler, patlamak yerine sarsıntısız gerçekleşir. 

Farklı bir yanardağ tipi de okyanus kabuğunun bir kıtanın kenarına girdiği yerde bulunur. Okyanus kabuğu kısmen eriyerek silis bakımından zengin ve bir miktar su içeren yapışkan bir lav oluşturur. Püskürme anında, basınçtaki ani düşüş suyun buharlaşmasına neden olur. Bu, ince kül ve sıcak gaz patlamasıyla sonuçlanır. Bu karışımı volkanın kenarlarından saatte 200 kilometreye varabilen bir hızla aşağı doğru akar ve kızgın çığ olarak adlandırılır. 

  • İnce çatlakyanardağlar dar yarıklardan püskürür.
  • Kalkan yanardağlar akışkan lavı geniş alanlara yayar.
  • Kubbe yanardağları yapışkan lav tarafindan oluşturulur. 
  • Koni yanardağları volkanik küllerden oluşur. 
  • Karma yanardağların birkaç yan deliği olabilir.
  • Caldera yanardağları patlamalı püskürmeyle oluşur.

Yanardağın biçimi lavın türüne ve nasıl patladığına bağlıdır. Koni biçimli volkanlar, merkezi bir kraterden püsküren kül ve cüruf tabakalarından oluşur. Geniş calderalar volkanın önce kabardığı ve daha sonra püskürdüğü şiddetli patlamada oluşur.

yanardag semasi - Yanardağ Nedir? Yanardağ (Volkan) Patlamaları Özellikleri
Yanardağ şeması(yanardağ nedir)

Üstteki Resimde Alt kısım Magma odasıdır. Magma Ana hattan geçer. Yan kısımlarda ana yanardağın çevresindeki kraterlere açılan ufak lav kanalları bulunur. Daha üst kısımda ana koni lav ve cüruf tabakalarından oluşur. Ana koniden sonra kraterden lav dışarıya çıkar. Lavla beraber sis bulutu ve küller oluşur.

Gayzer Nedir? Yanardağların yakınında Gayzerler vardır. Bu gayzerler arasıra püsküren volkanik kayaların ısıttığı kaynaklardır.

Magma ve Lav Farkları

Magma ve lav iki farklı şeydir! Magma nedir? Magma ,bir yanardağın içindeki ergimiş haldeki kayaçlara verilen addır . Lav nedir?Magma yanardağdan çıktıktan sonra lav olarak bilinir . Bir yanardağdan çıkan lav 1.250 ° C’ye ulaşabilir!

Ünlü Volkanik Dağlar

Time Dergisine göre En iyi volkanik dağlar şu şekildedir:

  • Krakatoa Dağı
  • Vezüv Yanardağı
  • St. Helens Dağı
  • Tambora Dağı
  • Mauna loa
  • Eyjafjallajokull Yanardağı
  • Pelée Dağı
  • Thera Yanardağı
  • Nevado del Ruiz Yanardağı
  • Pinatubo Dağı

Yanardağların Özellikleri

Kızıl sıcak lav, zehirli gazlar ve boğucu kül içeren volkanik patlamalar ölümcül bir doğal afet olabilir. Ancak; insanlar tehlikelerine rağmen volkanlarla içiçe yaşamaya devam etmektedir. Bu durum volkanik toprağın bereketli olması ve insanlar üzerinde yanlış bir güven duygusu oluşturan püskürmelerin az ve aralarının uzak olması gibi nedenler ile açıklanabilir, Sonuçlar korkunç olabilir. 1902’de Karaib Adaları’ndaki Pelee Dağı püskürdüğünde, kızgın çığ dağdan aşağı akarak San Pierre limanına dökülmüş ve 29.000 kişinin ölümüne neden olmuştur. Kurtulan tek kişi yer altı hücresindeki bir tutuklu olmuştur. MS 79 yılında benzer bir püskürme de Vezüv Dağı’nda olmuş Roma şehirleri Boscoreale, Herculaneumı Pompeii ve Stabiaejyi çamur ve külle boğmuştur.  

Volkanik gazların gözlenmesi ve erimiş lav volkanın içinde yükselirken yerçekimindeki değişikliklerin ölçülmesi ile en azından bazı püskürmelerin tahmin edilmesi mümkündür. Bazen bütün bir dağ kabarır, Washington St. Helen Dağı (ABD) 1980’de kabarmaya başladığında insanların büyük bölümü, dağ üstten üflemeye başlamadan tahliye edildi. Büyük bir toprak kayması, basınçlı erimiş lava maruz kalan volkanın bir bölümü götürdü. Lav, daha sonra yana ve yukarıya doğru püskürdü. Patlama sonucunda yaklaşık olarak bir kilometreküp kaya havaya fırladı ve 30 kilometre mesafedeki ağaçlar ezildi. 

MS 79’da, İtalya’nın Pompeii kasabası, Vezüv Yanardağı adlı bir yanardağ tarafından tahrip edildi ve gömüldü.

Merkezi bir volkan, bir kratere ve katılaşmış bir kül konisine sahiptir. Volkanın merkezi, içinden materyalin püskürdüğü baca benzeri bir deliktir. Deliğin çok altında yüksek basınçta çözülmüş gazlar içeren erimiş kaya (magma) odası bulunur. Volkanın magma odası yüzeyin birkaç kilometre altında olabilir.

Yanardağ nedir? Bir yanardağın içi neye benziyor ve bir insan canlı bir yanardağa ne kadar yaklaşabilir? 
Bu soruların cevabua burada 1 dakika süren bu kısa videoda yanıtlanmıştır.

Kaynak: wikipedia, livescience (yanardağ nedir)

Bir önceki yazımız olan Okyanus Nedir? Dünyadaki Okyanuslar Ve Okyanus Akıntıları başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.

Bu yazıyı paylaşmak ister misiniz?

Bilim aşığı, araştırmacı bir mühendis olarak, doğru ve gerçek bilgiye ulaşmaya bir nebze katkı sağlamak amacı ile Bilim Kültür'ü 2020'de kurdum. Bu sitede gördüğünüz bir çok bilim, teknoloji, mühendislik ve daha bir çok kategorideki yazıları oldukça ciddi kaynaklardan toplayarak sizin için araştırıyor, çeviriyor, düzenliyor ve yayına sunuyorum.

Yazarın Profili

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.