Kıta Nedir? Süperkıta Ve Kıtaların Bilmediğiniz Özellikleri

Kıta Nedir?

Kıtayı ideal olarak geniş bir suyla ayrılmış, büyük, sürekli, ayrı bir kara kütlesi olarak tanımlayabiliriz. Bir kıta yaygın olarak okyanuslar ile diğer kara kütlelerini ayıran büyük kara kütlesidir. Ama düşünürseniz, bu tanım biraz belirsizdir. Örneğin, Asya, Avrupa ve Afrika okyanuslarla ayrılmaz. Kuzey Amerika ve Güney Amerika da okyanuslarla ayrılmaz. Aslında, bu kara kütlelerini birleştirirseniz, sadece dört kıta elde edersiniz. Yani bir kıta farklı şekillerde tanımlanabilir.

Gezegenimizde yedi kıta vardır. Bunlar: Afrika, Asya, Antarktika, Avrupa, Kuzey Amerika, Güney Amerika ve Okyanusya/Avustralya. Bu 7 kıtanın büyüklükleri ve nüfus sayıları değişiklik göstermektedir.

Kuzey ve Güney Amerika’yı tek bir kıta olarak düşünürseniz, dünyanın tüm kıtaları aynı alfabeyle başlar ve biter.

Dünya yaklaşık yüzde 71’i su ve yüzde 29’u karadır. Aslında milyonlarca yıl önce, dünyanın yedi kıtası, Pangaea adında tek bir süperkıta olarak bir araya getirildi. Ancak levha tektoniği sayesinde yavaş yavaş ayrıldılar. Araştırmalar, Avrupa ve Kuzey Amerika’nın her yıl 7 cm hızla uzaklaştığını söylüyor.

Ayrıca Bunu da Okuyabilirsiniz: Okyanus Nedir? Dünyadaki Okyanuslar Ve Okyanus Akıntıları

Süperkıta Nedir Ve Nasıl Oluşur?

Kıtaların çarpışıp büyük bir kara kütlesine dönüşmesi  ve daha sonra birbirlerinden uzaklaşmasının 300-500 milyon yıllık bir döngüyü izlediği düşünülüyor. Son süper kıta Pangea, yaklaşık 200 milyon yıl önce dağılmaya başladı ve gelecekte yeni bir süper kıtanın oluşması bekleniyor.

Süperkıtalar kısaca varsayımsal olarak milyonlarca kıtaların birleşip ve sonar çarpıştıktan sonra ayrıldığı büyük kıtalardır.  

Pangea Nedir?

Yaklaşık 300 milyon yıl önce, Dünya’nın yedi kıtası yoktu, bunun yerine Panthalassa adında tek bir okyanusla çevrili olan Pangea adında büyük bir süper kıta vardı.

Gezegemizin 3,5 milyar yıllık tarihi boyunca, gezegenin hacminin çoğunu oluşturan Dünya’nın mantosundaki çalkalama ve dolaşımın bir sonucu olarak, birkaç süper kıta oluştu ve parçalandı. Bu dağılma ve süper kıtaların oluşumu, gezegenin tarihini önemli ölçüde değiştirmiştir.

Pangea Nasıl Oluştu?

Yaklaşık 300 milyon yıl öncesinde şimdiki Kuzey Amerika olarak bildiğimiz kıta Afrika, Güney Amerika ve Avrupa ile birleşikti. Hepsi Pangaea adında tek bir kıta olarak vardı. Pangea ilk olarak Afrika, Güney Amerika ve Kuzey Amerika arasında üç uçlu bir çatlak oluştuğunda parçalanmaya başladı.

Parçalanma, kabuktaki zayıflığın içinden magmanın fışkırmasıyla başladı ve volkanik bir yarık bölgesi oluşturdu. Pangea’nın kıta büyüklüğündeki bu parçaları birbirinden ayrılırken, volkanik patlamalar bu süre boyunca kül ve volkanik enkaz yaydı.

Yayılan kıtalar arasındaki yarık, yeni bir okyanus havzası olan Atlantik’i oluşturmak için yavaş yavaş büyüdü. Orta Atlantik sırtı olarak bilinen yarık bölgesi, genişleyen okyanus havzası için ham volkanik malzemeler sağlamaya devam etti.

Pangea 100 milyon yıldır varlığını sürdürdü ve bu süre zarfında memelilerin atalarını da içeren bitki yiyen hayvanlar ailesi Traversodontidae dahil olmak üzere birkaç hayvan gelişti.

Ayrıca Bunu da Okuyabilirsiniz: Deprem Nedir? Depremler Nasıl Oluşur? Depremin Sonuçları

Kıtasal Sürüklenme Nedir?

Dünya kara parçaları gezegen yüzeyinde hareketlidir, Bu parçalar milyonlarca yıl önce parçalanmış ve tekrar birleşerek bugünkü kıtalar oluşmuştur.

Dünya katı yüzeyi okyanus kabuk plakaları ve kıtasal kabuktan oluşur. İki kabuk türü de yoğun kaya mantosu üzerinde yüzer. Manto kayasının katı olmasına rağmen mantodaki basınç ve ısı onun koyu bir macun gibi akmasına neden olur.

Çekirdekteki ısının transferi, manto kayasının yüzeye doğru yükselmesine ve tekrar alçalmasına yol açar. Bu sürece ısı yayımı adı verilir. Manto kayası yüzeyinin hareket etmesi ile kıtalar yerkabuğu etrafında yavaş yavaş sürüklenir.

Kıtasal Kabuk Nedir?

Okyanus kabuğu altı veya yedi kilometre kalınlığında yoğun bir bazalt (volkanik karataş) tabakası ve onun üzerindeki çökeltiden ibarettir. Kıtasal kabuk daha kalın olup ortalama kalınlığı 30 kilometredir ve dağlık alanlarda 60 kilometreye kadar ulaşır. Yoğunluğu okyanus kabuğuna oranla daha düşüktür, esas olarak; yüzeyde köpük gibi yüzen silis yönünden zengin granit ve çökeltiden oluşur.

Yüzen bir buzdağı gibi en üst bölümü dağlar, en alt bölümü ise mantonun içine batan kıta temelidir. Okyanus kabuğu sürekli olarak oluşur ve yok olur. Yani çökeltisi nispeten yenidir. Ancak; kıtasal materyal, yer yüzeyinin katılaşmasından beri birikmektedir.

Bazı kıtaların (Avustralya ve Kuzey Amerika gibi) merkezindeki materyalin yaşı dört milyar yıldan fazladır. Kenarlardaki çökeltinin birikmesi, volkanların yeni kayalar püskürtmesi ve kıta tabanına erimiş kaya enjeksiyonu ile kıta kalınlaşır.

Kıta tabanı mantoya battığında ısınır ve erimeye başlar. Granit bu erimenin sonucu oluşur. Kayadaki nem ile yağlanan büyük granit kütlesi, dev sıvı kabarcıkları gibi kıta içinde yükselir. Granit, büyük kütleli kristal kayası oluşturmak üzere katılaşırken çevresindeki kayayı pişirir. Bu kayalar yüzey erozyonuna maruz kaldığı yerde granit arazileri meydana getirir (İngiltere’deki Dartmoor gibi).

Granit, mantodan yükselen erimiş kayanın katılaşmasıyla oluşur. Zamanla ruzgâr ve yağmur tepeyi aşındırarak sert graniti açığa çıkarır.

Ayrıca Bunu da Okuyabilirsiniz: Erozyon Nedir? Aşınma Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Tabaka Tektoniği Nedir?

Yer yüzeyinde sürüklenen kıtasal ve okyanus kabuk plakaları tabaka olarak adlandırılır. Tabaka tektoniği levhaların kırılmaları, hareket etmeleri ve çarpışarak yer yüzeyini oluşturmalarını açıklamaya yönelik bir teoridir.

Tektonik tabakalar, yer yüzeyinde belirli bir biçimde hareket etmez. Kıtalar hareket ederken gerilebilir. Bu gerçekleştiğinde kabuk kalınlaşır ve yüzey seviyesi düşer. Suriye’den Mozambik’e kadar uzanan Büyük Rift Vadisi, Afrika kıtasının zayıf bir noktadan gerilmesiyle oluşmuştur. Kuzey Denizi, Avrupa kıtasının gerilmesiyle oluşmuştur. Bir kıtasal tabaka çok fazla gerilirse kırılabilir. O zaman, kırıklar arasında yeni okyanus kabuğu oluşur.

Kıtasal tabakalar çarpıştığında, tabakalar kenarlardan bükülür ve dağ silsileleri oluşur. Alp Dağları, Afrika ve Avrupa’nın çarpışmasıyla oluşmuştur. Tabakaların birbirini itmesiyle hâlâ yükselmesini sürdüren Himalayalar, Hindistan’ın Asya’ya çarpmasıyla oluşmuştur.

Fay Nedir? Fay Nasıl Oluşur?

İki tektonik tabaka arasındaki sınıra fay adı verilir. Farklı yönlerde hareket eden komşu tabakalar birbirlerine sürtünürler. Bu durum Kaliforniya sahili yakınındaki San Andreas boyunca sürecek olursa çevre kayalarda büyük bir gerilim oluşur. Fay gerilimi boşalttığında ise deprem oluşur.

Kıtalar her yıl birkaç santimetre sürüklense de fay hatlarındaki hareketi ölçen lazerler ve uydu gözetimi ile takip edilebilirler. Yer bilimciler, katılaştıkları zaman ve yerdeki manyetik alanları kaydeden volkanik kayaların manyetizmasını kullanarak kıtasal sürüklenmenin geçmişini saptayabilirler.

Kaynak: wikipedia, britannica

Bir önceki yazımız olan Dağ Nedir? Dağların Oluşumu Ve Bilinmeyen Özellikleri başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.