1. Anasayfa
  2. Kimya

Kauçuk Nedir, Nasıl Üretilir? Kauçuğun Özellikleri

Kauçuk Nedir, Nasıl Üretilir? Kauçuğun Özellikleri
kauçuk nedir 2022
1

Kauçuk Nedir? Doğal kauçuk, kauçuk ağaçlarının öz suyundan yapılır. Sentetik kauçuk, kimyasal endüstri tarafından yağdan üretilir. Her iki tür de çok yönlü maddelerdir.

Yüzlerce yıldan beri, doğal kauçuk, kauçuk ağaçlarının içindeki öz su akıtılarak, bu suyu kurumaya ve sertleşmeye bırakarak yapılmakta. 20. yüzyıl boyunca, kimyadaki ilerlemeler, yağdaki kimyasallar kullanılarak kauçuğun suni versiyonunun yapılmasına imkân tanıdı. Her yıl üretilen 18 milyon ton kauçuğun 3’te 2’si sentetiktir.

Kauçuk, giysiler, hortum ve lastik yapmak için sert ve esnek bir maddeye dönüştürülebilir. Kauçuğun şok emici özellikleri, onu otomobil süspansiyonunda kullanışlı bir madde yapar. Kauçuk aynı zamanda endüstriyel makinelerin titreşimlerini de azaltır.

Kauçuk suya dayanıklı olduğu için, dalgıç giysilerinde, yağmurluklarda ve tıbbi tüplemede kullanılır. Kauçuk iyi bir elektrik izolatörüdür ve genellikle, elektrik tellerini kaplamada kullanılır.

Kauçuk, milyonlarca hava kabarcığından oluşan köpük hale dönüştürülebilir. Bu köpüğe kalıp verilip, sünger ve yastık gibi çok sayıda hafif ürün elde edilebilir.

Kauçuk Nerede Kullanılır?

Doğal ve sentetik kauçuk çok çeşitli ürünlerde kullanılır. Kauçuk, tutulması kolay esnek ve su geçirmez bir maddedir. 

Doğal kauçuk, tropik ülkelerde yetişen kauçuk ağaçlarının özsuyundan üretilir. Lateks adı verilen süt kıvamındaki özsu, ağacın gövdesinden akıtılıp pıhtılaştırılır, daha sonra yuvarlanıp kurutulur. Ham kauçuk boyanabilir, buna şekil ya da kalıp verilebilir.

golf topu

3 parçalı golf topları, sert bir çekirdekten ya da içi su dolu lateks kauçuk toptan yapılır. Birkaç km uzunluğunda ince bir kauçuk şerit çekirdeğin etrafında dolaştırılır. Golf topu, çukurlu plastik bir katmanla kaplanır. (Kauçuk Nedir?)

Sertleştirilen Kauçuk | Kauçuk Nedir?

Ham kauçuğun işlevleri, yumuşaklığıyla sınırlıdır. Ham kauçuk, sertleştirme adı verilen işlemle, sülfürle beraber ısıtılarak sertleştirilebilir. 

Kauçuğun molekülleri uzun, zikzak şeklindedir. Kauçuk esnetildiğinde düzleşseler de çabuk kırılırlar. Sertleştirme, kauçuğun molekülleri iki yandan birleştiren bağlar oluşturmasına yol açar. Bu kauçuğu sertleştirir. Çekildiğinde hâlâ esner ancak bırakıldığında eski şeklini alır. 

araba lastiği

Bir otomobil lastiği yakılarak elde edilen enerjinin, bir evin günlük enerji ihtiyacını karşıladığı tespit edilmiştir. Kaliforniya’daki bu enerji tesisi, yılda 4 milyondan fazla atık lastik yakarak enerji üretir.

Kauçuk Çeşitleri

Kauçuk birçok özellikleri dolayısıyla en değerli hammaddelerimizden biri haline gelmiştir. En önemli özelliği esnekliğidir. Bu sayede kolayca eğilip bükülebildiği gibi, sarsıntıyı da azaltır. Kunduralarımızın tabanını kauçuk kaplamamız bundandır. Gene aynı nedenle, motorlu taşıtların lastikleri de kauçuktan yapılır. Kauçuğun bir başka özelliği de su, hattâ az çok hava geçirmemesidir.

kaucuk cesitleri - Kauçuk Nedir, Nasıl Üretilir? Kauçuğun Özellikleri
Kauçuk çeşitleri (Kauçuk nedir)

Doğal Kauçuk

Az önce de değindiğimiz gibi, doğal kauçuk bir ağaçtan elde edilir. Bu ağacın en iyi cinsleri Ekvator bölgesinde yetişir. Bu bölgede sıcak, nemli bir iklim hüküm sürer. Kauçuk ağacı Güney Amerika’da, Brezilya’da yabanıl olarak yetişir. Ne var ki dünyadaki doğal kauçuğun çoğu güneydoğu Asya’da, Malaya ve Endonezya’daki insan eliyle dikilmiş kauçuk korularından gelir.

İnsan eliyle kauçuk ağacı dikimine ilk 1876’da Londra’daki Kew Bahçeleri’nde başlanmıştır. Bu bahçeler için Brezilya’daki yabanıl kauçuk ağacı ormanlarından fideler getirilmiştir.

Kauçuk ağacının özsuyunu elde etmek için işçiler önce ağacın gövdesi çevresinde yarım çember biçiminde dar, eğimli bir oluk açarlar. Bu oluk ağacın kabuğu altındaki canlı hücreleri çizmeye yetecek derinlikte olmalıdır. İşçiler kesilen yerin altına bir çanak koyar, kesilen yerden akan özsuyu bu çanağın içinde biriktirirler. Kauçuk ağacının özsuyu süte benzer bir sıvıdır; “lateks” diye anılır.

Doğal kauçuk nasıl yapılır?

Toplanan kauçuk sütü bundan sonra gene kauçuk korusunun içinde bulunan fabrikaya giderek işlenir. Kauçuk sütünün ancak üçte biri arı kauçuktur. Geri kalanı ise içinde en çok su bulunan bir bileşiktir. Elde edilen kauçuk küçük, dağınık damlacıklar ya da kiirecikler halindedir. “Ham kauçuk” denen maddeyi elde etmek için, kauçuk ağacının sütü formik asitle işleme sokulur.

Bu işlem sonunda minik kauçuk damlacıkları pıhtılaşır, daha büyük, katı yumrular haline gelir. Ham kauçuk sarımtırak-beyaz renkli, süngerimsi bir maddedir. Bu madde silindirlerle ezilerek bir tabaka haline getirilir. Böylece içindeki bütün su çıkarılır.

Bundan sonra kauçuk tabakaları sıcak bir tütsü-evine asılarak günlerce dumana tutulur. Duman kauçuğu kuruttuğu gibi, korunmasını da sağlar Bu işlem sonunda kauçuk esmerleşir, kehribar rengini alır. Rengi değişmiş olan ham kauçuk tabakaları taşınmak üzere balya haline getirilir, daha başka işlemlerden geçirilmek üzere yapımevlerine gönderilir.

Ancak lateks her zaman yukarıda anlattığımız biçimde işlenmez. Kimi vakit yapımcıya işlemeden işlemeden, sıvı halde gönderilir. Çünkü böyle sıvı haldeki kauçuk belli eşyayı yapmak için daha elverişlidir.

Lastik sünger ve lastik eldiven yapımında bu tür kauçuk kullanılır. Bununla birlikte kauçuk korusundan yüklenmeden önce gene de lateksin içindeki suyun çoğu alınır. Unutmayın ki lateksin hemen hemen üçte ikisi bir işe yaramayan sudur.

Lateks genellikle bir santrifüj makinesinde yoğunlaştırılır. Bu bakine büyük bir hızla döner, lateksin içindeki suyun kauçuktan ayrılmasını sağlar. Bundan sonra yoğunlaştırılmış lateks amonyakla işleme sokulur. Amonyak taşıma sırasında lateksin bozulmadan kalmasını sağlar, pıhtılaşmasını önler.

kaucuk renkleri - Kauçuk Nedir, Nasıl Üretilir? Kauçuğun Özellikleri
Sentetik kauçuk (Kauçuk nedir)

 Sentetik Kauçuk

“Sentetik kauçuklar” insan eliyle yapılmış kimyasal maddelerdir. Bunlar gerçekte kauçuğa benzer özel plastik çeşitleridir. Genel amaçlar için en çok kullanılan sentetik kauçuklardan biri petrolden elde edilen iki kimyasal maddeden yapılır.

Bunların biri bir sıvı olan stiren, öbürü ise bir gaz olan bütadyendir. Belli koşullar altında stiren ile bütadyen (sıkıştırılmış, sıvı halde), birleşerek süte benzer beyaz bir sıvı meydana getirir.

Stiren-bütadyen kauçuğundan başta, özel amaçlar için yapılan daha birçok yapay kauçuk türü vardır. Bunların en ilgi çekicileri arasında silikon” (silisyum) kauçukları gelir. Bu tür kauçuklar çok düşük ısı derecelerinde olduğu gibi, çok yüksek sıcaklıklarda da dayanıklılıklarını ve esnekliklerini korur.

Bütil kauçukları da değerlidir; çünkü gazlan bütün öbür kauçuklardan daha iyi korurlar. Bu özelliklerinden dolayı, otomobil lastiklerinin iç astarlan ile boruları bu tür kauçuktan yapılır. Çoğu sentetik kauçuklar, özellikle de “nitril” kauçukları benzine mazota, yağa çok dayanıklıdır. Bundan dolayı bu kauçuklar en çok otomobil lastiği yapımında kullanılır.

kaucuk ne demek - Kauçuk Nedir, Nasıl Üretilir? Kauçuğun Özellikleri
Kauçuk nasıl işlenir (Kauçuk nedir)

Kauçuğun İşlenmesi

Kauçuk korusundan ya da kimya fabrikasından yapımcıya gelen kuru, ham kauçuk her şeyden önce yumuşak, esnek, hamura benzer bir kıvama sokulur. Bu iş ezmeye, yoğurmaya, ütülemeye yarayan makinelerle yapılır. Isıtma ve “plastikleştirici” denen yumuşatıcı maddelerin katılması işlemi kolaylaştırıp çabuklaştırır. Bundan sonra sıra “alaşım” yapmaya gelir; kauçuğun içine özelliklerini geliştirecek çeşitli maddeler katılır.

Örneğin içine kil katılınca, kauçuk daha kolay işlenecek hale gelir. Karbon karası ya da is gibi boyalar katılınca da sağlamlık ve dayanıklılık kazanır. Kauçuğa kükürt katma işlemine “vulkanizasyon” denir. Bu işlem sonunda kauçuk sertlik kazanır

İçine çeşitli maddeler katılmış olan kauçuk birçok yöntemlerle biçimlendirilir. “Perdahlama” yöntemiyle kauçuk tabakalar elde edilir. Bu yöntemde yumuşak kauçuk silindirlerden geçirilerek “ütülenir”. istenen kalınlık elde edilinceye kadar ütüleme işlemi sürdürülür.

Lastik borular, çeşitli biçimlerde lastik şeritler ise “püskürtme yöntemi” ile yapılır. Bu yöntemde ılık, yumuşak kauçuk biçimlendirilmiş bir delikten ya da kalıptan geçirilir. Motorlu taşıt lastikleri, buyotlar, lastik oyuncaklar ise “döküm” yöntemi ile yapılır. Bu yöntemde -kauçuk yapılmak istenen eşyanın biçiminde bir kalıba dökülür.

Lastik eldiven, balon, lastik çizme gibi eşya ise “daldırma” denilen bir yöntemle yapılır. Bu işte ya bir lastik eriyiği, ya da sıvı lateks kullanılır. İstenen eşyanın biçiminde bir kalıp hazırlanarak bu sıvıya daldırılır. Kalıba yapışan ince kauçuk tabakası bundan sonra bir asit banyosuna batırılarak pıhtılaştırılır. İstenen kalınlığa ulaşıncaya kadar işlem tekrarlanır.

Kauçuk yapımcılığının son evresi ise “vulkanizasyon “dur. Genellikle bu işlem kaucuğun biçimlendirilmesiyle aynı zamanda yapılır.

Vulkanizasyon kauçuğun kükürtle ısıtılmasıdır. Isıtma sonunda kükürt kauçukla birleşir; kauçuğu daha sert, dayanıklı, esnek hale getirir. Daha da önemlisi, kükürtlü kauçuk ısı değişikliklerinden daha az etkilenir, tçine hiçbir şey katılmamış doğal kauçuk ise sıcakta yapışkan, soğukta sert ve kolay kırılır bir maddedir. Kauçuğa çok miktarda kükürt katılırsa, “ebonit” adı verilen çok sert bir madde elde edilir. Bu madde elektrik geçirmez; örneğin otomobil akülerinin kutularının yapımında kullanılır.

Kaynak: Milliyet (Kauçuk Nedir?)

Bir önceki yazımız olan Asitler ve Bazlar Nedir? Asit Baz Tepkimeleri başlıklı makalemizde asit, baz ve nedir hakkında bilgiler verilmektedir.

Bu yazıyı paylaşmak ister misiniz?

Bilim aşığı, araştırmacı bir mühendis olarak, doğru ve gerçek bilgiye ulaşmaya bir nebze katkı sağlamak amacı ile Bilim Kültür'ü 2020'de kurdum. Bu sitede gördüğünüz bir çok bilim, teknoloji, mühendislik ve daha bir çok kategorideki yazıları oldukça ciddi kaynaklardan toplayarak sizin için araştırıyor, çeviriyor, düzenliyor ve yayına sunuyorum.

Yazarın Profili

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.